“Stop met dichtregelen en geef uitvoerders de ruimte om vanuit hun professie, hart en gezond verstand te kunnen doen wat nodig is.” Die oproep doen ombudsman voor de Metropool Amsterdam Arre Zuurmond en de Amsterdamse kinderombudsman Anne Martien van der Does in hun gezamenlijke jaarbeschouwing.

Veel burgers en ondernemers klagen omdat zij kille juridische reacties van gemeenten ontvangen in situaties die juist om maatwerk vragen. Of omdat de regels telkens opnieuw worden uitgelegd in plaats van dat er daadwerkelijk naar hun probleem is geluisterd. Ook komt het vaak voor dat er meerdere afdelingen of organisaties bij een probleem betrokken zijn die ieder afzonderlijk correct handelen, maar als geheel geen goede oplossing bieden voor de vraag van de burger.

Zuurmond: “We zien mensen die het krap hebben maar toch niet in aanmerking komen voor toeslagen omdat de fiscale sector een veel strakker vermogensbegrip hanteert dan de sociale sector. Of ouders die zich vanwege de strakke kostendelersnorm of PGB criteria genoodzaakt zien om kinderen uit huis te zetten. Als de overheid alles ‘dichtregelt’, bereiken we niet de maatschappelijke waarde die nodig is voor de zelfontplooiing van burgers in onze complexe samenleving.”

Die regeldrang van de overheid komt volgens de ombudsmannen voort uit het onvermogen om de complexe werkelijkheid integraal aan te sturen via wetgeving en beleid. In plaats daarvan worden er steeds meer beleids- en uitvoeringsregels ontwikkeld. Daardoor ontstaat echter een rigide bureaucratie waarin ambtenaren geen mogelijkheid meer voelen om van de regels af te wijken.

Van der Does: “Burgers moeten hun probleem precies zo voorleggen en verwoorden dat het past in de (gemeentelijke) verkokerde denkkaders, die zijn gebaseerd op de grootste gemene deler. Voldoet een hulpvraag niet aan deze ‘vorm- en normcriteria’ dan wordt die al gauw afgewezen. Burgers en uitvoerders zijn daardoor onnodig veel tijd en energie kwijt aan het afleggen van verantwoording.”

Volgens de beide ombudsmannen biedt de Algemene wet bestuursrecht genoeg mogelijkheden om van de regels af te wijken, maar deze experimenteerruimte wordt helaas vaak niet benut. Daarom roepen zij bestuurders en politici op om uitvoerders en professionals zichtbaar de gelegenheid te bieden om in complexe situaties af te mogen wijken van de vastgelegde standaarden en indelingen. Aan de uitvoerders en professionals vragen de ombudsmannen met klem om zich niet door beleidsregels of geldende organisatiecultuur te laten weerhouden om datgene te doen wat nodig is; dat wat hun hart en gezond verstand hen ingeeft.

“De afgelopen weken in dit coronatijdperk hebben we al gezien dat professionals meer ruimte nemen om over schotten heen te werken, door te pakken en maatwerk te bieden. Wij hopen van harte dat zij dit kunnen vasthouden, ook als de eerste crisisgolf voorbij is”, aldus Zuurmond.