Na indringende verhalen overdag, gaat ‘s avonds de knop om. Dan geniet ik van rust, lezen of Netflix thuis bij vrouwlief. Maar wat als je die rust niet kunt vinden in je huis? Als bij thuiskomst blijkt dat je buurman je fietszadel kapotgesneden heeft, je tienerdochter uitschold en op je voordeur ‘teringlijer’ staat? Wat als je niet kunt slapen, omdat je ruw gewekt wordt met keihard, onsamenhangend geschreeuw en gebonk van zijn hoofd tegen de muur?

Er zijn mensen die dit meemaken en hulp zoeken. Vaak treffen ze begripvolle professionals. Maar als de buurman een psychiatrische aandoening lijkt te hebben, dan kunnen professionals van gemeentelijke meldpunten, woningbouwcorporaties en de politie ook vastlopen. De buurman met een mentale zorgbehoefte, die nu zelfstandig naast je woont, geniet immers bescherming. Er gelden veel en ingewikkelde wettelijke kaders wil je iemand z’n huis uit krijgen of verplicht geestelijke zorg laten accepteren. Bewoners die dit meemaken, vertellen me over hun machteloosheid. Ze krijgen van instanties zoals de politie het advies om dagboeken bij te houden, opnames te maken en om meldingen te blijven doen. Zíj moeten van alles doen om uit deze vervelende situatie te komen.

Zo overleed Diana Gemert vorige week in Amsterdam-Oost, nadat ze haar eigen woning in brand zette. De afgelopen periode ging haar vrolijke gekte over in een gevaarlijke gekte. De buren merkten dat al langer op. Zij deden melding na melding van overlast. Achteraf vinden de bewoners en de woningbouwcorporatie dat de zorginstantie de situatie heeft laten doormodderen.

In Nederland stoppen we mensen met een mentale stoornis liever niet weg. We noemen dat ‘ambulantisering’. Professor Hans Kroon van de Tilburg University beschrijft in zijn inaugurele rede ‘Psychiatrie en samenleving: zoeken naar verbinding’ de geschiedenis van die beleidsbeweging. We vinden het humaner om de ‘patiënten’ een plek te geven in de bewoonde wereld. In een psychiatrische instelling is er minder kwaliteit van leven, eenzaamheid en levenloosheid.

Het ingewikkelde is dat je als buren niet altijd weet of iemand bekend is bij de GGD en welke zorg er wel of niet geboden wordt. Vanwege de privacywetgeving weten woningbouwcorporaties of  wijkagenten ook niet altijd precies waar ze nu verstandig aan doen en mogen doen. Dit belemmert goede communicatie tussen de instanties, waardoor buren die meldingen doen van overlast het gevoel krijgen dat er helemaal niks gebeurt. Dat het “eerst uit de hand moet lopen” voordat de overheid iets aan de situatie doet. Tegelijkertijd maken bewoners zich ook zorgen over hun eigen veiligheid en gezondheid. De problematiek aanpakken is ingewikkeld en simpele oplossingen zijn er niet. Wat we wel moeten en kunnen voorkomen, is dat buren er alleen voor staan bij overlast en van alles moeten verdragen en accepteren.

Luisteren naar hun signalen redt levens; soms letterlijk.

Deze column verscheen op 27 oktober 2022 in Binnenlands Bestuur